bloggessté

Eftirfarandi grein birtist á Pressunni 15. mars 2011.

Þessa dagana eyða óeðlilega margir Íslendingar tíma sínum í umræður um málefni sem ættu í raun ekki að vera til umræðu miðað við þau fjölmörgu brýnu úrlausnarefni sem þjóðin stendur frammi fyrir. Ég er einn þessara Íslendinga. Málefnið er að sjálfsögðu Icesave. Miklu frekar kysi ég að nýta tíma minn í að sinna hugðarefnum sem veita mér og öðrum meiri gleði, eða til að taka þátt í umræðu um brýnni þjóðfélagsmál sem ekki verða umflúin: orkumál, atvinnumál, umhverfismál, menntamál og svo mætti lengi telja.

Þar sem ríkisstjórn Íslands hefur brugðist illilega í hagsmunagæslu fyrir íslenskan almenning og málsvörn í Icesave málinu hefur almenningur sjálfur þurft að halda uppi vörnum. Ég tel mér skylt að taka þátt í þeirri vörn.

Hvítt er svart og svart er hvítt

Illu heilli fyrir íslenska þjóð virðast ráðamenn haldnir þeirri þráhyggju að íslenskum skattgreiðendum sé nauðugur einn kostur að bera fjárhagstjón sem gjaldþrot islensks einkabanka olli á erlendri grund. En Íslendingar hafa aðra kosti í stöðunni. Íslendingar hafa þann kost að treysta á lög og reglu - treysta á stoðir réttarríkisins.

Í réttarríki sem byggir á frjálsum samningum lendir fjártjón við gjaldþrot banka á þeim sem eiga beina aðild að málinu: einkum hluthöfum og þeim sem lánað hafa fé til bankans, þ.m.t. innistæðueigendum. Þannig eru lögin. Þannig eru leikreglurnar.

Það er ef til vill tímanna tákn að reynt sé að telja íslenskum almenningi trú um að ekki sé þorandi að halda uppi vörnum og láta á það reyna fyrir dómstólum hver réttur Íslands sé í Icesave deilunni. „Dómsstólaleiðin er hættuleg“, er okkur sagt. Betra sé að láta undan og fallast á skilyrði samnings þar sem Íslendingar halda viðsemjendum sínum skaðlausum líkt og Íslendingar hafi þegar gjörtapað dómsmáli.

Gjaldeyrishöft og Icesave

Annað dæmi um málflutning þar sem hlutunum er snúið á hvolf í von um að almenningur beri ekki skynbragð á rökrænt samhengi hlutanna er umræðan um gjaldeyrishöft og áhrif Icesave á þau.

Markmið gjaldeyrishaftanna sem sett voru haustið 2008 var að hefta útstreymi gjaldeyris og forða verulegu falli á gengi krónunnar. Þó að sú ráðstöfun og gagnsemi hennar til lengri tíma sé umdeild ber flestum saman um að gjaldeyrishöftin komu i veg fyrir enn meira fall íslensku krónunnar í kjölfar bankahrunsins en raun ber vitni og að núverandi gengi krónunnar sé talsvert hærra en það væri ef gjaldeyrisviðskipti væru gefin frjáls. Skýr vísbending um að svo sé er sú staðreynd að gengi íslensku krónunnar utan haftanna, svokallað aflandsgengi, er um 60% lægra en skráð gengi seðlabankans.

Fyrir liggur að kostnaður ríkissjóðs vegna fyrirliggjandi Icesave-samninga (Icesave III) er mjög næmur fyrir gengisþróun krónunnar á samningstímanum og ljóst að hófleg lækkun krónunnar myndi margfalda þær upphæðir sem lenda á skattgreiðendum að öðru óbreytt.

Þeir útreikningar sem kynntir hafa verið að undanförnu á líklegum kostnaði ríkissjóðs vegna samningsins byggja á þeirri megin forsendu að gengi krónunnar haldist stöðugt á samningstímanum og þannig má segja að áframhaldandi gjaldeyrishöft séu ein forsenda þess að kostnaður vegna Icesave III verði innan viðráðanlegra marka.

Þá má hverjum manni vera ljóst að samningur, sem felur í sér skuldbindingar til langs tíma um ótilgreindar greiðslur í erlendri mynt sem numið geta tugum og jafnvel hundruðum milljarða, minnkar verulega svigrúm til afnáms gjaldeyrishafta á samningstímanum.

Í ljósi þessa samhengis er nær óskiljanlegt að því sé nú ítrekað haldið fram að samþykkt Icesave-samningsins í þjóðaratkvæðagreiðslu 9. apríl muni flýta fyrir afnámi gjaldeyrishafta og að höfnun samningsins muni festa þau í sessi. Þetta er eitt dæmi af mörgum um röksemdarfærslu sem gengur gegn heilbrigðri skynsemi þar sem reynt er að sannfæra almenning um að hvítt sé svart og svart sé hvítt.

„Auknar skuldir - bætt lánshæfi“ - getur það verið?

Af sama meiði er sú röksemdarfærsla að með því að takast á hendur skuldbindingar með samþykkt samningsins batni lánshæfimat ríkisins og aðgangur að erlendum lánamörkuðum opnist. Að aukin skuldsetning í erlendri mynt geri ríkissjóð að traustari skuldara og auki áhuga fjárfesta á frekari lánveitingum er svo fjarstæðukenndur málflutningur að kalla má móðgun við sæmilega skynsamt fólk að bera hann á borð. Að vísa til ummæla lánshæfimatsfyrirtækja, sem skömmu fyrir gjaldþrot bankanna settu þá í úrvalsflokk skuldara, gerir málflutninginn síst traustari.

Þótt þjóðin sé orðin langþreytt á umræðunni um Icesave og margir vilji heldur eyða tíma sínum í annað höfum við ekki efni á því að láta tómlæti ráða ferðinni. 

Sveinn Tryggvason

Verkfræðingur og félagi í ADVICE-hópnum gegn Icesave

www.advice.is

Eftirfarandi grein eftir mig birtist í Morgunblaðinu í dag - 15. september 2010.

Stjórnmálaumræða á Íslandi hefur oft verið skrýtin, stundum skemmtileg og  stöku sinnum jafnvel uppbyggileg og málefnaleg. Að undanförnu hefur umræðan þó einkum verið dapurleg. Hér er ekki átt við furður í bloggheimum eða nafnlausan rógburð í netmiðlum. Hér er átt við orðræðu vanstilltra stjórnmálamanna hvort heldur sem er úr ræðustóli Alþingis eða í viðtölum við fréttamenn. Oft má því miður sjá þreytu og stundum reiði og heift en rökstuddur málflutningur, skýr framtíðarsýn og málefnaleg skoðanaskipti eru sjaldséð. Þótt skiljanlegt sé að álag hafi áhrif á dómgreind og valdi ójafnvægi verður að gera þá kröfu til stjórnmálamanna að þeir fari fram með sæmilegu fordæmi. Hins vegar ætti fólk að geta treyst því að umræða um þjóðmál í háskólasamfélaginu hvíli á traustum grunni.

Ég gerði mér því vonir um vandaða og upplýsandi umræðu þegar ég sá auglýsta fyrirlestrarröð sem Þjóðmálastofnun Háskóla Íslands og EDDA öndvegissetur, sem einnig er sjálfstæð rannsóknarmiðstöð innan Háskóla Íslands standa fyrir þessar vikurnar og fjallar um frjálshyggju. Tilefni fyrirlestranna er útgáfa bókarinnar „Eilífðarvélin: Uppgjör við nýfrjálshyggjuna” sem Þjóðmálastofnun gefur út undir ritstjórn Kolbeins Stefánssonar, sérfræðings Þjóðmálastofnunar og doktorsnema í félagsfræði, sem jafnframt reið á vaðið með fyrsta fyrirlesturinn.

Væntingarnar voru að vísu hófstilltar í ljósi vonbrigða síðastliðið vor með framlag Háskóla Íslands til umræðunnar um lærdóma af skýrslu rannsóknarnefndar Alþingis og urðu mér tilefni til greinarskrifa sem bar heitið „Háskóli Íslands í fallhættu”. Þar gerði ég m.a. athugasemd við áróðurskenndan málflutning Stefáns Ólafssonar, prófessors, sem átti ekkert skylt við vísindalega hlutlægni.

Það er skemmst frá því að segja að fyrirlestur Kolbeins Stefánssonar, sem samkvæmt auglýsingu fjallaði um „samfélagssýn frjálshyggjunnar og þær hugmyndir um einstaklinginn sem hún hvílir á”, var afleitur. Efnistök sýndu engin merki um vísindalega hlutlægni enda fór fyrirlesarinn ekki leynt með óbeit sína á viðfangsefninu. Hugtakanotkun var ruglingsleg og ónákvæm enda lagði fyrirlesari sig í þeim efnum fremur fram um hótfyndni en vandaða og yfirvegaða umfjöllun. Þannig kynnti fyrirlesarinn til sögunnar nýtt hugtak, „dólgafrjálshyggju”, sem ætla mætti að upprunnin væri hjá nafnlausum rógsmönnum í bloggheimum fremur en í rannsóknarstofnun innan Háskóla Íslands. Fyrirlesarinn staðhæfði að dólgafrjálshyggja væri sú tegund frjálshyggju sem ríkti á Íslandi og væri dólgafrjálshyggan orsök efnahagshrunsins. Ekki var gerð nein tilraun til að renna stoðum undir þá staðhæfingu. Áheyrendur gátu þó skilið að hér væri á ferðinni enn hræðilegri útgáfa af frjálshyggju en hin illræmda nýfrjálshyggja sem vinstrisinnaðir stjórnmálamenn og meintir fræðimenn hafa gjarnan dregið fram þegar eftirspurn hefur verið eftir einföldum og órökstuddum skýringum á örsökum efnahagshrunsins.

Svo nálægt en þó svo fjarri
Eins og í erindi Stefáns Ólafssonar og var tilefni greinarskrifa minna síðastliðið vor, komst boðskapur Kolbeins Stefánssonar á köflum glettilega nálægt rót vandans. Þannig fjallaði Kolbeinn undir lok fyrirlestrarins um „nýfrjálshyggjuna í framkvæmd” þar sem þrjú fyrirbæri - 1) ríkisábyrgðir, 2) þrautavaralán Seðlabanka og 3) innstæðutryggingar - komu fyrir á sömu glærunni en síðasti punktur glærunnar var eftirfarandi staðhæfing: „Pilsfaldakapítalismi er nýfrjálshyggjan í framkvæmd”. Ef litið er burt frá því að hugtakið „pilsfaldakapítalismi” hafi ekki verið skilgreint til fullnustu er staðhæfingin  bersýnilega í andstöðu við málflutning um að nýfrjálshyggja sé afbrigði frjálshyggju enda hlýtur öllum að vera ljóst að frjálshyggjumenn hafa lengi barist gegn hvers kyns ríkisábyrgð, miðstýrðum peningakerfum og þrautavaralánum Seðlabanka og innistæðutryggingum. Þessu til stuðnings mætti nefna skrif Ludwig von Mises, Friedrich Hayek og Murray N. Rothbard sem eru til vitnis um andstöðu frjálshyggjumanna við „pilsfaldakapítalisma” og „nýfrjálshyggju”.

Þess ber þó að geta að Milton Friedman, meðal annarra hagfræðinga af hinum svokallaða Chicago-skóla, sem í ýmsu tilliti mætti kalla frjálshyggjumann var fylgjandi miðstýringu Seðlabanka á peningamagni (e. monetarism) sem á mikið skylt við keynesíska hagfræði en er algjörri í andstöðu við skoðanir Ludwig von Mises og annarra hagfræðinga af austurríska skólanum sem aðhyllast frjálshyggju á sviði peningamála.

En hvernig sem slíkum litbrigðum líður er ljóst að einhæfur, ómálefnalegur og mótsagnakenndur fyrirlestur Kolbeins Stefánssonar um frjálshyggju var slæm byrjun og ekki góð bókarkynning. Þótt málatilbúnaður af því tagi sem ritstjóri Eilífðarvélarinnar hafði uppi í nafni Þjóðmálastofnunar kunni að vera óhjákvæmilegur fylgikvilli í dægurmálaumræðu er hann algerlega óboðlegur sem framlag Háskóla Íslands til uppbyggilegrar stjórnmálaumræðu.

Ég vil því endurtaka hvatningu mína frá í vor um að rektor Háskóla Íslands og annað forystufólk íslenska fræðasamfélagsins geri betur.

Franski rithöfundurinn Frédéric Bastiat skrifaði árið 1850 stutta dæmisögu sem þeir sem hana skilja geta dregið mikilvægan og sígildan lærdóm af. Dæmisaga Bastiat kallast á frönsku Ce qu'on voit et ce qu'on ne voit pas sem á íslensku myndi útleggjast það sem sést og það sem ekki sést.

Boðskapur sögunnar er sá að ekki sé ráðlegt að meta gæði aðgerða með því að líta eingöngu á þær afleiðingar sem fyrir augum ber og eru augljósar heldur þurfi jafnan að taka með í reikninginn þær afleiðingar sem ekki eru augljósar við fyrstu sýn.

Dæmisagan fjallar um búðareiganda sem verður fyrir því dag einn að sonur hans brýtur gluggarúðu í búð föður síns. Fólk sem drífur að reynir að hughreysta búðareigandann með þeim orðum að fátt sé svo með öllu illt að ekki boði nokkuð gott. Ef engar rúður brotnuðu yrði lítið um vinnu fyrir glergerðarmanninn og að rúðubrotið hafi í raun verið til góðs þar sem það skapaði atvinnu fyrir glergerðarmanninn.

Bastiat bendir á að þeir sex frankar sem búðareigandinn þurfti að greiða glergerðarmanninum fyrir nýja rúðu hefðu annars verið notaðir í að kaupa nýja skó. Afleiðing rúðubrotsins hafi því ekki eingöngu verið hið augljósa: að glergerðarmaðurinn útbjó nýja rúðu, heldur einnig að búðareigandinn eignaðist ekki nýja skó. Hin ósýnilega afleiðing var því sú að skógerðarmaðurinn missti af viðskiptum við búðareigandann. Afleiðingar rúðubrotsins voru því ekki ávinningur samfélagsins í formi nýrrar rúðu heldur þvert á móti tap samfélagsins í formi skópars sem aldrei varð til.

Þessi boðskapur kann að virðast svo sjálfsagður að ekki þurfi að hafa áhyggjur af því að vel menntað og hugsandi nútímafólk falli í sömu gryfju og nágrannar búðareigandans í dæmisögu Bastiat. Því miður er einmitt þessi sama gryfja troðfull af hagfræðingum, stjórnmálamönnum og alls kyns fólki sem fellur fyrir rökvillunni um brotna gluggann.

Eitt algengasta dæmið um hvernig rökvillan um brotna gluggann þvælist fyrir stjórnmálamönnum er gamalkunnugt tal um að ríkið þurfi að skapa störf. Slík "sköpun" fer gjarnan fram með því að skattleggja (eða taka lán og þannig skattleggja framtíðina) og þar með eyðileggja ósýnileg störf víða í samfélaginu til að til þess að skapa sýnileg störf t.d. við að byggja tónlistarhús.

Skrif Paul Krugman, hagfræðings og Nóbelsverðlaunahafa, um hvernig árásirnar á Tvíburaturnana myndu örva hagkerfið og vera til góðs er líka ömurleg birtingarmynd sömu rökvillu. Fleiri dæmi eru um að keynesískir hagfræðingar hafi litið með velþóknun á eyðileggingar stríða og hamfara þar sem enduruppbyggingin sé svo góð fyrir hagkerfið! Það kæmi ekki á óvart þótt einhver íslenskur hagfræðingur eða stjórnmálamaður stigi fram á næstunni og lýsti gagnsemi eldgosa og hamfaraflóða til örvunar á íslensku efnahagslífi!

Myndskeiðið hér að neðan sýnir á örfáum mínútum nokkur dæmi um þetta.

Niðurlag

Töfraformúla Keynes um hvernig laga megi meinsemdir hagkerfisins með meiri eyðslu er sennilega ein lífseigasta birtingarmyndin á rökvillunni um brotna gluggann. Aðgerðir stjórnvalda víða um heim til "örvunar" eða "björgunar" eru nýjasta dæmið. Og um leið það dýrasta.  

Það er kominn tími til að hætta að endurnýta ónýtar hugmyndir sem hvíla á rökvillu sem Bastiat útskýrði fyrir heiminum fyrir 160 árum. Er það ekki?

Í byrjun vikunnar fjallaði leiðari danska blaðsins Berlingske Tidende um Icesave. Þar var afstaðan afdráttarlaus sú að Íslendingar ættu að að "taka ábyrgð á krísunni og borga" - veskú! Deginum áður hafði hinn geðþekki Íslandsvinur og utanríkisráðherra Danmerkur til margra ára, Uffe Elleman-Jensen, skrifað á blogg Berlingske að Ísland þyrfti að standa við skuldbindingar sínar - sérstaklega ef landið gerði sér vonir um að vera með í "det europæiske fællesskab" sem er krúttheiti Ellemanns fyrir ESB.

Ofangreind skrif urðu mér tilefni til að skrifa stutta grein í þeim tilgangi að verja málstað Íslendinga í Icesave-málinu út frá þeim rökum sem ég taldi best þótt ríkisstjórn Íslands hafi látið undir höfuð leggjast að kynna sjónarmið Íslands í erlendum fjölmiðlum. Greinina sendi ég til Berlingske Tidende og var hún birt bæði í prent og vefútgáfum blaðsins fimmtudaginn 11. mars 2010 og má nálgast hér.

Þar sem einn kunnasti  fjölmiðlamaður Íslands, Egill Helgason, hafði gert leiðaraskrifum Berlingske góð skil í á bloggsíðu sinni vikunni lét ég Silfur Egils á Eyjunni vita af birtingu greinarinnar. Ég geri fastlega ráð fyrir að Egill fylgi málinu eftir og láti lesendur sína vita af svargrein minni þegar hann hefur tök á...

Inngangur

Hið svokallaða Icesave-mál er eitt umdeildasta mál íslenskrar stjórnmálasögu. Pólitískt líf einstaka stjórnmálamanna hefur verið lagt að veði og samstarf núverandi stjórnarflokka hefur á köflum hangið á bláþræði og málið valdið úrsögn ráðherra úr ríkisstjórn og stuðlað að klofningi hjá öðrum stjórnarflokknum, enda hafa forystumenn stjórnarflokkanna gengið hart fram í að afla málinu stuðnings. Einstaka stjórnarþingmenn, sem lýst höfðu efasemdum eða andstöðu við málið, voru beittir þrýstingi og því ítrekað haldið fram að efnahagsleg einangrun, útskúfun og önnur ógæfa myndi lenda á landi og þjóð ef Alþingi samþykkti ekki ríkisábyrgð.

Þannig hefur málsvörn ríkisstjórnar Íslands verið – allt frá því að Steingrímur J. Sigfússon fjármálaráðherra færði þjóðinni fyrstu fréttir af “glæsilegri niðurstöðu” samninganefndarinnar þar til Jóhanna Sigurðardóttir forsætisráðherra kvað þjóðaratkvæðagreiðslu um málið vera “markleysu” þar sem fyrir lægi mun betra tilboð!

Málefnalegum rökum til stuðnings málstað íslenskra skattgreiðenda um að þeim bæri ekki að ábyrgjast Icesave-skuldirnar hefur verið ýtt til hliðar af ríkisstjórn Íslands. Þess í stað hefur sjónarmiðum bresku og hollensku ríkisstjórnanna verið haldið uppi af svo miklu harðfylgi og af slíkum sannfæringarkrafti af stjórnarliðum að íslenskur almenningur trúði því að honum bæri lagaleg skylda til að axla þessar byrðar. Fólki var talin trú um að Icesave-skuldir Landsbankans við breska og hollenska sparifjáreigendur væri “skuldbinding okkar”.

Þessum ranghugmyndum hefur nú verið hrundið. Fjölmargir mætir menn hafa fært gild rök til stuðnings máli Íslands – rökum sem varða allt frá tæknilegum atriðum um meðferð krafna til stjórnarskrárbundinna ákvæða um réttmætar skuldbindingar ríkisins. Í því sambandi má m.a. benda á greinar Sigurðar Líndals lagaprófessors, Lárusar L. Blöndals hæstaréttarlögmanns og Stefáns Más Stefánssonar lagaprófessors, auk þess sem samtökin InDefence hafa unnið ötullega að því að kynna málstað Íslendinga, bæði fyrir Íslendingum sjálfum og erlendum fjölmiðum.

Það er þó ekki fyrr en á allra síðustu mánuðum, eftir að vaxandi fjöldi málsmetandi erlendra aðila á borð við ritstjóra Financial Times, hafa lýst stuðningi við málstað Íslands, að íslenskur almenningur hefur áttað sig. Svo virðist sem vaxandi hópur almennings geri sér í dag grein fyrir því að hin svokallaða “skuldbinding okkar” í Icesave-málinu er ekki til. Það er því eðlileg og réttlát krafa Íslendinga að á það verði látið reyna fyrir þar til bærum dómsstólum hvort meint skuldbinding sé fyrir hendi.

Í millitíðinni er það óeðlilegt og andstætt hagsmunum Íslands að láta undan óbilgjörnum kröfum Breta og Hollendinga þótt hægt sé að hafa á því nokkurn skilning að yfirdrifnar þvingunaraðgerðir bresku ríkistjórnarinnar hafi skotið íslenskum ráðamönnum skelk í bringu þegar óvissan og hræðslan var hér sem mest.

Siðferðileg ábyrgð – sameiginleg refsing

Frá upphafi – og þó enn meir eftir því sem fjarað hefur undan rökum um lagalegar skuldbindingar Íslendinga í Icesave-málinu – hefur borið á því að undanlátsemi núverandi ríkistjórnar gagnvart kröfum Breta og Hollendinga hafi verið réttlætt með vísan í “siðferðilega ábyrgð” Íslendinga. Vandasamt er að gera grein fyrir því hvernig talsmenn þessa sjónarmiðs telja að sú siðferðilega ábyrgð sé tilkomin. Þó má segja að endurtekið stef í þessari ranghugmynd sé sú að íslenskir kjósendur beri ábyrgð á því stjórnarfari og andrúmslofti sem á að hafa myndast á Íslandi á undanförnum árum – engar reglur hafi gilt um fjármálastarfsemi hér á landi, lítið sem ekkert eftirlit hafi verið, einkavæðing, græðgisvæðing, óheft frjálshyggja, o.s.frv. – og því sé eðlilegt að landsmenn taki út sameiginlega refsingu og bæti það tap sem Bretar og Hollendingar hafi orðið fyrir í þessu andrúmslofti.

Of langt mál er að hrekja hér allar staðreyndavillur og rökleysur þeirra sem alið hafa á ranghugmyndinni um “siðferðilega ábyrgð” Íslendinga á Icesave. En vert er að benda á að þær reglur, sem gilda um fjármálastarfsemi á Íslandi, eru í aðalatriðum hinar sömu og gilda í öðrum vestrænum löndum, enda bróðurparturinn af gildandi lögum um fjármálastarfsemi á Íslandi bein þýðing laga sem gilda innan ESB og gildistaka þeirra í íslenska löggjöf tilkomin vegna beinna tilskipana frá ESB. Íslensk lög um innistæðutryggingar (lög nr. 98/1999) er dæmi um slíka löggjöf.

Vefritið Andríki hefur ítrekað bent á þá staðreynd að lög um íslenskan fjármálamarkað eru mörg og umfangsmikil enda vandfundin sú starfsemi sem er jafn kyrfilega bundin í lögum og reglum og undir jafn miklu eftirliti. Hinn 5. febrúar 2009 birtust auglýsingar í Morgublaðinu, Fréttablaðinu og Viðskiptablaðinu frá Andríki þar sem vakin er athygli á þessari staðreynd. Engu að síður hafa ráðherrar núverandi ríkisstjórnar og ýmsir aðrir álitsgjafar, sem almenningur hefur talið ástæðu til að taka trúanlega, ítrekað komist upp með að halda því fram í fjölmiðlum að meginástæða bankahrunsins og undirliggjandi orsök Icesave-málsins hafi verið ónógar reglur og brostið eftirlit. Þessari röngu sjúkdómsgreiningu er síðan fylgt eftir með því að bjóða stærri skammt af ónýtu meðali: fleiri reglur og meira eftirlit.

Fyrir utan þá margkveðnu öfugmælavísu um að íslenskur fjármálamarkaður hafi starfað í lagalegu tómarúmi byggir málflutningurinn um siðferðilega ábyrgð Íslendinga og réttlætingin fyrir Icesave-samningunum á forkastanlegri hugmynd um “sameiginlega refsingu” (e. collective punishment) sem þykir ekki forsvaranleg í grunnskólum landsins og hefur verið bönnuð í milliríkjadeilum skv. 4. gr. Genfarsáttmálans.

Af einhverjum ástæðum hafa núverandi stjórnvöld á Íslandi, sem kalla sig “fyrstu hreinu vinstristjórnina”, ákveðið að láta undan öllum kröfum Breta og Hollendinga og gengið hart fram í að ábyrgð á Icesave-málinu skuli falla á almenning á Íslandi.

Ekki dettur Dönum í hug að þeir sem þjóð beri ábyrgð á skjalafalsi Stein Bagger og fölskum ársreikningum fyrirtækis hans, IT Factory. Bagger og fyrirtæki hans báru danska kennitölu, störfuðu undir dönsku eftirliti og vöktu mikla aðdáun og hlutu mikið lof danskra fjölmiðla og atvinnulífs. Bagger var valinn viðskiptamaður ársins af einu virtasta endurskoðunarfyrirtæki Danmerkur og tvö ár í röð var IT Factory valið upplýsingatæknifyrirtæki ársins af Computerworld. Ekki dettur Bandaríkjamönnum heldur í hug að þeir sem þjóð beri ábyrgð á svikamyllu Bernard Madoff sem talin er að hafi kostað fjárfesta um 18 milljarða bandaríkjadala.

Í báðum tilvikum var um að ræða svik, skjalafals og önnur lögbrot. Icesave reikningar Landsbankans í Hollandi og Bretlandi fólu aftur á móti ekki í sér önnur svik en þau sem eru innbyggð í alla nútíma bankastarfsemi og byggja á brotaforðakerfi (fractional reserve banking) – og eru ekki talin varða við lög. Um þau svik verður fjallað hér að neðan.

Innbyggt greiðsluþrot bankakerfis

Þótt hér verði ekki gerð tilraun til að rekja þróun bankastarfsemi er mikilsvert í tengslum við Icesave-málið að skilja eitt tiltekið einkenni nútíma bankastarfsemi. Einkennið er það að enginn banki hefur aðgang að sjóðum til að greiða öllum innistæðueigendum bankans innistæður sínar ef þeir óskuðu þess. Í raun geta bankar einungis borgað lítið brot af þeim fjármunum sem innistæðueigendur treysta bönkum fyrir á hverjum tíma. Vanalega er þessu lýst á þann veg að enginn banki þoli “áhlaup” (bank run) – þ.e. þegar margir innistæðueigendur sama banka reyna að taka út fé sitt.

Þeir sem aðhyllast hinn svokallaða austuríska hagfræðiskóla hafa lengi gagnrýnt þetta fyrirkomulag og bent á að slíkt kerfi feli í sér innbyggt greiðsluþrot sem geti komið fram af minnsta tilefni. Slíkt kerfi sé í raun algjörlega ósjálfbært og geti því ekki staðist til lengdar eins og dæmin sanni. Einn af kunnari hagfræðingum austuríska skólans, Murray N. Rothbard, kallar brotaforðakerfið ekki “fractional reserve banking” heldur svikaforðakerfi – “fraudulent reserve banking”. Í merkri bók sinni, “The Case Against The Fed”, fjallar Rothbard um tilurð gjaldmiðla, stofnun Seðlabanka Bandaríkjanna (The Federal Reserve System) og eiginleika nútíma banka- og peningakerfa. Þar má m.a. finna ítarlegan rökstuðning hans gegn brotaforðakerfinu sem í stuttu máli er lýst sem “löglegri fölsun” (Legalized Counterfeiting). Um tilurð innistæðutryggingar segir Rothbard:

Þannig lýsir Rothbard því hvernig bandaríska innlánstryggingarkerfið var búið til í því skyni að blekkja almenning og telja honum trú um að bankainnistæður þeirra væru tryggar enda þótt bankarnir sjálfir og bankakerfið í heild væri gjaldþrota. Útilokað sé að tryggja innistæður við þær aðstæður enda eiga innistæðutryggingarsjóðir ekki eignir nema sem samsvara broti af þeim innistæðum sem þeim er ætlað að tryggja.

Rothbard bendir einnig á að í raun sé það blekking að nota orðið „trygging“ í þessu sambandi enda snúist raunverulegar tryggingar um þann valmöguleika fólks að geta varið sig gegn ófyrirsjáanlegum og handahófskenndum áföllum. Eins og sagan sýnir eru lausafjárvandamál fjármálastofnana ekki handahófskenndir atburðir án tengsla heldur hringrás þar sem vandræði eins banka smitast fljótt til annarra banka.

Niðurlag

Það er því ekki aðeins brotaforðakerfið sem austuríski hagfræðiskólinn hefur varað við og talað gegn áratugum saman heldur ekki síður innistæðutryggingakerfið sem heldur uppi fölsku trausti almennings á bankakerfinu og gerir sparifjáreigendur andvaralausa og um leið ófæra að veita bönkum það aðhald sem er eina leiðin til að tryggja eðlilega viðskiptahætti.

Tilraunir til að láta reglugerðaskóg og opinbert eftirlit koma í staðinn fyrir sjálfsprottið aðhald viðskiptavina fjármálafyrirtækja hafa sýnt sig að vera algjörlega misheppnaðar. Árvekni hvers einstaks borgara og viðleitni til að gæta hagsmuna sinna er eina leiðin til að hreinsa út ósjálfbæra starfsemi. Eingöngu þannig má tryggja frelsi og sjálfstæði þjóðarinnar og stuðla að almennri velsæld.

Í Icesave-málinu felast hagsmunir hollensku og bresku ríkisstjórnanna einkum í því að viðhalda því innistæðulausa trausti sem almenningur hefur á bankakerfum heimsins. Núverandi ríkisstjórn Íslands virðist reiðubúin til að neyða íslenska skattgreiðendur til þess að borga skuldir óreiðumanna til þess að viðhalda þessu falska, innistæðulausa trausti.

- oo -

Frekari upplýsingar

The Mises Institute.: Stofnun sem kennd er við einn af frumkvöðlum austuríska hagfræðiskólans, Ludwig von Mises.

The Case Against The Fed: Bók Rothbard sem PDF (einnig fáanleg án endurgjalds á iTunes U).

Dead Banks Walking: Grein eftir forseta Mises-stofnunarinnar, Douglas French, um slæm áhrif innlánstrygginga. Fyrirlestur French um sama efni á Youtube.

Money, Banking and the Federal Reserve: Myndband frá Mises-stofnuninni sem m.a. byggir á skrifum Rothbard og Mises.

Money, Bank Credit, and Economic Cycles: Bók (Hlaða niður sem PDF) eftir spænska hagfræðinginn Jesús Huerta de Soto um málið.

	Mikill áhugi erlendra miðla
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt